Ovülasyon (yumurtlama) (bir kadındaki iki yumurtalıktan birindeki follikülden bir yumurta salınması) gebe kalmadaki en önemli faktörlerden birisidir. Yumurtlama olduğunda yumurta bir fallop tüpü tarafından alınır ve rahime doğru ilerlemeye başlar. Geleneksel gebeliğin oluşması için erkek, semenini (sperm içeren sıvı) yumurtlama zamanına yakın dönemde kadının vajinasına boşaltmalıdır. Erkek spermi vajina ve servikal mukus boyunca fallop tüpüne ilerleyebilme yeteneğine sahip olmalıdır (orada yumurtayla birleşip onu dölleyebilmelidir). Döllenen yumurta tüpte birkaç gün kalır ve sonra rahime doğru ilerleyip büyüyüp olgunlaşacağı endometriyuma (rahimin iç tabakası) yerleşir. Eğer her şey yolunda giderse yaklaşık dokuz ay sonra bebek dünyaya gelir.
Yumurtlama kandaki luteinizan hormon (LH) dalgalanmasıyla tetiklenir ve bu LH dalgalanmasının başlangıcından yaklaşık 36 saat sonra meydana gelir. Eğer yumurta döllenir ve endometriyuma yerleşirse, gebelik meydana gelir. Eğer gebelik olmazsa gebelik gelişimi için hazırlanan endometriyal tabaka adet kanı şeklinde atılır.
Yumurtlamayı engelleyerek veya bozarak kısırlığa neden olabilen çeşitli problemler mevcut olduğu için sıklıkla yumurtlamanın olup olmadığını tespit etmek gerekmektedir. Yumurtlamayı tespit etmek içim çeşitli yollar mevcuttur: LH seviyesini ölçmek için idrar test kitleri, transvajinal ultrason, endometriyal biyopsi, hormon seviyelerinin ölçüldüğü kan testleri ve bazal vücut ısısı çizelgesi.
Luteinizan Hormon (LH) Seviyesinin Ölçümü İçin İdrar Test Kitleri:
Eczanelerde çeşitli yumurtlama tespit testleri bulunmaktadır. Bu kitlerde idrardaki LH seviyesi değişikliklerini gösteren test çubukları kullanılmaktadır. LH dalgası oluştuğunda yumurtlama genellikle 12 ila 36. saatler arasında gerçekleşmektedir. İdrar testine genellikle beklenen yumurtlama gününden iki gün önce başlanır. 28 günde bir adet gören kadınlarda yumurtlama 13 ila 15. günler arasında olmaktadır. Adetleri düzensiz olan kadınlarda idrar testi en erken ve en geç olası yumurtlama günlerine bağlı olarak zamanlanmalıdır. Eğer 27-34 günde bir adet görülüyorsa, yumurtlama genellikle 13 ila 20. gün arasında olur. Bu nedenle teste 11. gün başlanmalı ve yumurtlama belirlenene kadar veya 20. güne kadar devam edilmelidir. 5 günlük testle yumurtlamayı belirleme şansı % 80, 10 günlük testle % 95’ tir. Yumurtlama belirlendiğinde teste devam etmeye gerek yoktur. Bazen yumurtlama meydana gelmeyebilir.
Eğer birbirini takip eden iki veya daha fazla adet periyodu boyunca yumurtlama tespit edilmezse, bir yumurtlama sorunu mevcut olabilir.
Transvajinal Ultrason:
Folliküler gelişim ultrasonla ölçülebilmektedir. Bu, vajinaya yerleştirilen bir probla yapılan ağrısız bir işlemdir. Yumurtlamadan önce follikül ince duvarlı ve sıvı ile doludur. Follikülün içindeki yumurta geliştikçe follikül büyüklüğü artmaktadır. Yumurtlama genellikle follikül yaklaşık 1,8-2,5 cm’ ye ulaştığında meydana gelmektedir. Ultrason, ilişki veya aşılama zamanını belirlemek için faydalı olabilmektedir.
Endometriyal Biyopsi:
Doğal bir ovaryan hormon olan progesteron endometriyumun embriyo için hazırlanmasına yardımcı olmaktadır. Endometriyal biyopsi bazen yumurtlamanın olup olmadığını ve endometriyumun yeterli bir şekilde progesteronla uyarılıp uyarılmadığını belirlemek için kullanılmaktadır. Bu prosedürde rahim boşluğunun içinden küçük bir miktar endometriyal doku alınır ve mikroskop altında incelenir. Bu test beklenen adet başlamadan hemen önce yapılır. Endometriyal biyopsiyi değerlendirmek için hekimin biyopsiden sonra adet başlangıç gününü bilmesi gerekecektir.
Hormon Seviyelerinin Ölçümü İçin Kan Testleri:
Kandaki yükselmiş progesteron seviyesi genellikle yumurtlama ile birlikte görülmektedir. Progesteron ölçümü için kan testi beklenen bir sonraki adet başlangıcından yaklaşık bir hafta önce yapılabilmektedir. LH dalgası yumurtlamadan hemen önce oluşmaktadır. Kandaki veya idrardaki LH seviyesi follikülün ne zaman olgunlaşacağını ve yumurtlama için ne zaman hazır olacağını tespit etmek için ölçülebilmektedir. Östrojen, gelişen follikül tarafından salgılanmakta ve yumurtlamadan önce hızlıca yükselmektedir. Yumurtlama ilaçlarla sağlanıyorsa folliküler gelişimi belirlemek için sık sık östrojen seviyesinin ölçülmesi gerekebilmektedir.
Bazal Vücut Isısı (BVI) Çizelgesi:
Bazal vücut ısısı çizelgesi adet periyotlarının farklı aşamalarının süresini ve yumurtlamanın oluşup oluşmadığını belirlemeye yardımcı olabilmektedir. Folliküler faz süresince vücut ısısı nispeten düşüktür. Yumurtlamada progesteron üretimi başladığında ısıda en az 0,5°C’ lık bir yükselme olur. Birkaç günlük vücut ısısı artışı yumurtlamanın oluştuğunu göstermektedir. BBT çizelgesi yumurtlamanın ne zaman olacağını belirlemez, sadece yumurtlama olduktan sonra gösterir. Bazı kadınlar BBT ile birlikte servikal mukuslarındaki değişiklikleri de gözleyecektir. Yumurtlama yaklaştıkça servikal mukus artar, incelir, kayganlaşır ve esnekleşir. Bu bir kadının en doğurgan günlerini belirlemeye yardımcı olmak için ucuz, doğal bir yoldur.